[Research Contribution] Nhận thức và hành vi sử dụng nhựa dùng một lần của sinh viên - Tác động của sản phẩm xanh

Từ khóa: Nhựa dùng một lần; Ô nhiễm nhựa; Rác thải nhựa; Lối sống xanh; Bảo vệ môi trường; Hành vi sử dụng nhựa; Giảm thiểu nhựa; Sản phẩm thay thế nhựa; Thói quen tiêu dùng bền vững; Chiến dịch môi trường sinh viên; Tác hại của nhựa; Giải pháp giảm nhựa; Rethink & Be Green

Nhựa dùng một lần đã trở thành một phần rất đỗi quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày, từ những chiếc ly cà phê sáng đến túi nilon đựng đồ ăn. Tuy nhiên, thói quen tiện lợi này đang để lại những hậu quả nghiêm trọng cho môi trường và sức khỏe con người. Nghiên cứu của nhóm sinh viên tại Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã hé lộ những góc nhìn chân thực về cách sinh viên nghĩ và hành động liên quan đến nhựa dùng một lần. Bài viết này không chỉ mang đến câu chuyện về nhận thức và thói quen của các bạn trẻ, mà còn truyền cảm hứng để mỗi người, từ học sinh, sinh viên đến người đi làm, cùng chung tay tạo nên sự thay đổi vì một tương lai xanh hơn.

Khi nhựa dùng một lần là lựa chọn dễ dàng

Hãy thử tưởng tượng: bạn vừa chạy vội đến lớp, tiện tay ghé quán trà sữa quen thuộc và nhận một ly nhựa mát lạnh, kèm theo ống hút và túi nilon. Chỉ trong vài phút, bạn đã sử dụng ba món đồ nhựa dùng một lần mà không hề nghĩ ngợi. Cảnh này quen thuộc đến mức chúng ta hiếm khi để ý, nhưng mỗi chiếc ly, mỗi chiếc túi ấy đều góp phần vào một vấn đề lớn hơn - ô nhiễm nhựa.

Nhựa dùng một lần có mặt khắp mọi nơi: từ quán cà phê, hàng rong, đến siêu thị tiện lợi. Chúng rẻ, tiện, và sẵn có. Nhưng bạn có biết rằng mỗi năm, hàng triệu tấn nhựa trôi ra đại dương, tạo thành những “đảo rác” khổng lồ, đe dọa sinh vật biển và xâm nhập vào chuỗi thức ăn của chính con người? Tại Việt Nam, nhựa dùng một lần là một trong những nguyên nhân chính khiến bãi rác quá tải, không khí và đất bị ô nhiễm. Trong bối cảnh đó, sinh viên - những người trẻ năng động, thường xuyên sử dụng các sản phẩm tiện lợi - đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi hiện trạng.

Nhóm nghiên cứu sinh viên tại Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã thực hiện nghiên cứu nhằm tìm hiểu về thói quen sử dụng nhựa dùng một lần của các bạn trẻ. Những kết quả nhận được không chỉ phản ánh thói quen của các bạn mà còn là lời nhắc nhở rằng mỗi người trong chúng ta đều có thể tạo ra sự khác biệt, bắt đầu từ những hành động nhỏ nhất.

 

Nhận thức về tác hại của nhựa dùng một lần: Tiềm năng và thách thức

Kết quả nghiên cứu đã mang đến một tín hiệu đáng mừng khi phần lớn sinh viên được khảo sát đều có nhận thức rõ ràng về tác động tiêu cực của việc sử dụng nhựa dùng một lần đối với môi trường và sức khỏe con người. Điều này cho thấy những nỗ lực truyền thông và giáo dục về bảo vệ môi trường trong thời gian qua, từ các chiến dịch của nhà trường đến thông tin trên các phương tiện truyền thông đại chúng, đã mang lại hiệu quả nhất định. Sinh viên, với khả năng tiếp cận thông tin nhanh chóng, tư duy cởi mở và tinh thần học hỏi, đã nắm bắt được những kiến thức cơ bản về vấn đề này. Họ hiểu rằng rác thải nhựa không chỉ gây ô nhiễm cảnh quan mà còn phân hủy rất chậm, tạo ra các hạt vi nhựa xâm nhập vào chuỗi thức ăn, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người và đời sống của động vật, thực vật.

Tuy nhiên, bên cạnh tín hiệu tích cực đó, nghiên cứu cũng chỉ ra một thách thức đáng lo ngại. Mặc dù có nhận thức, mức độ lo lắng của sinh viên về tác hại của nhựa dùng một lần lại chưa thực sự cao. Nhiều bạn vẫn còn ở mức trung lập hoặc thậm chí là không quá bận tâm đến mức độ nguy hiểm của nó. Điều này đặt ra một câu hỏi lớn và cấp bách: Vì sao nhận thức chưa đi đôi với sự lo lắng và hành động mạnh mẽ, quyết liệt hơn? Có lẽ, thông tin về tác hại của nhựa vẫn còn mang tính lý thuyết, chưa đủ để tạo ra sự thôi thúc hành động mạnh mẽ trong đời sống hàng ngày của các bạn trẻ. Có thể họ chưa cảm nhận được sự ảnh hưởng trực tiếp đến bản thân hoặc chưa thấy được mức độ nghiêm trọng của vấn đề trong môi trường sống xung quanh. Việc chuyển đổi từ nhận thức sang hành động đòi hỏi một sự thay đổi sâu sắc trong tư duy và thói quen, không chỉ dừng lại ở việc biết mà còn phải cảm và hành động.

 

Nguyên nhân đằng sau thói quen sử dụng nhựa: Sự tiện lợi và nguồn cung

Khi được hỏi về lý do chính khiến sinh viên vẫn duy trì thói quen sử dụng nhựa dùng một lần thay vì các sản phẩm thân thiện với môi trường, yếu tố tiện lợi nổi lên hàng đầu một cách rõ rệt. Cuộc sống bận rộn, nhịp sống nhanh của sinh viên, đặc biệt là tại các thành phố lớn, khiến họ ưu tiên những lựa chọn nhanh chóng, dễ dàng và tiết kiệm thời gian. Đồ nhựa dùng một lần đáp ứng hoàn hảo nhu cầu này, từ những chiếc cốc cà phê mang đi để kịp giờ học, hộp xốp đựng đồ ăn trưa mua vội, đến túi nilon đựng mọi thứ sau những buổi mua sắm hay đi chợ. Sự tiện lợi này đã trở thành một phần không thể thiếu trong lối sống hiện đại, và việc từ bỏ nó đòi hỏi một sự nỗ lực đáng kể.

Bên cạnh đó, nguồn cung cấp nhựa dùng một lần cũng đóng vai trò quan trọng, thậm chí là chi phối hành vi của sinh viên. Các quán ăn, tiệm cà phê, cửa hàng tiện lợi, và đặc biệt là các tiệm bán hàng rong – những nơi mà sinh viên thường xuyên lui tới để đáp ứng nhu cầu ăn uống hàng ngày – đều là những điểm cung cấp chính các sản phẩm nhựa dùng một lần. Điều này cho thấy, thói quen sử dụng nhựa không chỉ xuất phát từ ý muốn chủ quan của sinh viên mà còn bị ảnh hưởng mạnh mẽ bởi hệ thống cung ứng và văn hóa tiêu dùng hiện tại. Khi hầu hết các cửa hàng đều mặc định sử dụng bao bì nhựa, việc sinh viên tìm kiếm và yêu cầu các lựa chọn thay thế trở nên khó khăn, đôi khi là bất khả thi. Do đó, việc thay đổi thói quen sẽ khó thực hiện nếu không có sự đồng bộ từ phía các nhà cung cấp, đòi hỏi một sự chuyển dịch lớn trong toàn bộ chuỗi cung ứng và dịch vụ.

Các yếu tố khác như giá thành rẻ cũng là một nguyên nhân đáng kể. Sản phẩm nhựa dùng một lần thường có chi phí sản xuất thấp, dẫn đến giá bán ra thị trường cũng rất phải chăng, phù hợp với túi tiền của đa số sinh viên – những người thường có ngân sách eo hẹp. Sự dễ sử dụng và tính nhỏ gọn, dễ mang theo cũng là những ưu điểm khiến nhựa dùng một lần trở thành lựa chọn ưu tiên. Yếu tố thẩm mỹ, dù chiếm tỷ lệ nhỏ hơn, vẫn cho thấy một phần thị hiếu của người tiêu dùng đối với các sản phẩm được thiết kế bắt mắt, dù đó là nhựa dùng một lần. Những nguyên nhân này đan xen, tạo nên một mạng lưới phức tạp khiến việc giảm thiểu sử dụng nhựa trở thành một thách thức đa chiều, đòi hỏi những giải pháp linh hoạt và toàn diện.

 

Những thay đổi tích cực và khả năng chi trả cho lối sống xanh

Mặc dù còn nhiều thách thức, nghiên cứu cũng ghi nhận những tín hiệu tích cực đáng khích lệ trong hành vi của sinh viên. Đa số các bạn đã có những thay đổi nhất định trong thói quen sử dụng nhựa dùng một lần, cho thấy một sự chuyển dịch trong nhận thức và hành động. Việc sử dụng các sản phẩm thay thế là hành động phổ biến nhất, phản ánh sự chủ động của sinh viên trong việc tìm kiếm và áp dụng các giải pháp bền vững. Nhiều sinh viên đã bắt đầu mang theo túi vải khi đi mua sắm, thay thế túi nilon truyền thống; sử dụng bình nước cá nhân thay vì mua chai nước đóng chai dùng một lần; hoặc thậm chí là cố gắng loại bỏ hoàn toàn các sản phẩm nhựa dùng một lần trong cuộc sống hàng ngày. Những hành động này, dù nhỏ, nhưng khi được nhân rộng sẽ tạo ra tác động lớn đến môi trường.

Đáng chú ý hơn, sinh viên cũng thể hiện sự sẵn sàng chi trả cho các sản phẩm có khả năng tái sử dụng. Kết quả khảo sát cho thấy, trung bình mỗi sinh viên sẵn sàng chi một khoản tiền đáng kể để sở hữu những vật dụng thân thiện với môi trường như bình giữ nhiệt, ống hút inox, hay hộp cơm giữ nhiệt. Điều này cho thấy, rào cản về giá cả không phải là yếu tố quyết định duy nhất, mà chính ý thức và mong muốn đóng góp cho môi trường đã thúc đẩy sinh viên đưa ra những lựa chọn tiêu dùng bền vững hơn. Sự sẵn lòng chi trả này là một tín hiệu tích cực, mở ra cơ hội cho thị trường sản phẩm thân thiện môi trường phát triển đa dạng, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người tiêu dùng trẻ.

Hơn nữa, nghiên cứu cũng chỉ ra mối tương quan tích cực và mạnh mẽ giữa mức độ lo lắng về tác hại của nhựa và hành vi sử dụng đồ dùng thay thế (hệ số Spearman là 0.983). Điều này khẳng định rằng, khi sinh viên càng nhận thức rõ và lo lắng về những hệ lụy của rác thải nhựa, họ càng có xu hướng tìm kiếm và sử dụng các giải pháp thay thế. Mối tương quan này là một cơ sở quan trọng để các chiến dịch truyền thông trong tương lai tập trung vào việc nâng cao mức độ lo lắng, biến nhận thức thành hành động cụ thể và bền vững. Việc tạo ra những tác động cảm xúc mạnh mẽ thông qua các câu chuyện, hình ảnh thực tế về ô nhiễm nhựa có thể là chìa khóa để thúc đẩy sự thay đổi hành vi sâu rộng hơn.

 

Thách thức về chi tiêu và tần suất sử dụng

Tuy nhiên, bên cạnh những điểm sáng, nghiên cứu cũng hé lộ một số thách thức cần được quan tâm. Một điểm đáng lưu ý là khi chi tiêu trung bình hàng tháng tăng lên, sinh viên lại có xu hướng sử dụng nhiều sản phẩm nhựa dùng một lần hơn. Điều này có thể xuất phát từ việc khi có điều kiện kinh tế tốt hơn, sinh viên có thể tiêu dùng nhiều hơn, bao gồm cả việc mua sắm đồ ăn thức uống mang đi, vốn thường đi kèm với các sản phẩm nhựa. Đây là một nghịch lý cần được quan tâm, cho thấy sự tiện lợi vẫn là một yếu tố mạnh mẽ chi phối hành vi tiêu dùng, thậm chí còn vượt qua cả ý thức về môi trường khi điều kiện kinh tế cho phép.

Ngoài ra, mặc dù có nhiều lựa chọn đồ dùng thay thế và ý thức về việc sử dụng chúng, tần suất sử dụng nhựa dùng một lần của sinh viên vẫn còn khá cao. Điều này có thể do thói quen đã ăn sâu vào tiềm thức và lối sống hàng ngày, rất khó để thay đổi trong một sớm một chiều. Hoặc cũng có thể do sự thiếu hụt các giải pháp thay thế thực sự tiện lợi và phổ biến trong môi trường sống và học tập của sinh viên. Ví dụ, việc tìm kiếm một quán ăn không sử dụng hộp xốp hoặc một cửa hàng tiện lợi có chính sách khuyến khích mang bình cá nhân vẫn còn là một thách thức ở nhiều nơi. Điều này đòi hỏi một sự chuyển dịch đồng bộ từ cả phía người tiêu dùng và nhà cung cấp để tạo ra một môi trường thuận lợi hơn cho lối sống không rác thải nhựa.

 

Hướng đi cho tương lai: Từ nhận thức đến hành động bền vững

Từ những kết quả nghiên cứu trên, có thể thấy rằng, để thúc đẩy sinh viên giảm thiểu việc sử dụng nhựa dùng một lần, cần có một chiến lược toàn diện, kết hợp nhiều yếu tố và sự chung tay của nhiều bên liên quan.

Trước hết, việc nâng cao nhận thức phải đi đôi với sự thôi thúc hành động mạnh mẽ. Các chiến dịch truyền thông cần không chỉ cung cấp thông tin khô khan mà còn phải chạm đến cảm xúc, tạo ra sự lo lắng và thôi thúc hành động cụ thể hơn. Việc trình bày những câu chuyện thực tế, những hình ảnh sống động về tác hại của nhựa, hoặc những ví dụ về các cộng đồng đã thành công trong việc giảm thiểu rác thải nhựa có thể giúp sinh viên cảm nhận rõ hơn tính cấp bách và khả năng thay đổi của vấn đề. Thay vì chỉ nói về số liệu, hãy kể những câu chuyện về những sinh vật biển bị mắc kẹt trong rác thải nhựa, hoặc những tác động lâu dài của vi nhựa đến sức khỏe con người, để tạo ra ấn tượng sâu sắc và khó quên.

Thứ hai, cần thúc đẩy các giải pháp thay thế tiện lợi và dễ tiếp cận. Nhà trường và cộng đồng cần tạo điều kiện để các sản phẩm thay thế nhựa dùng một lần trở nên phổ biến, dễ mua, và tiện lợi như chính đồ nhựa. Điều này có thể bao gồm việc khuyến khích các quán ăn, cửa hàng trong và ngoài trường sử dụng vật liệu thân thiện môi trường, áp dụng chính sách giảm giá cho khách hàng mang theo đồ dùng cá nhân, hoặc cung cấp các điểm tái chế, tái sử dụng dễ dàng trong khuôn viên trường và khu dân cư xung quanh. Sự hợp tác giữa nhà trường, doanh nghiệp và chính quyền địa phương là chìa khóa để xây dựng một hệ sinh thái tiêu dùng bền vững.

Thứ ba, việc tổ chức các hoạt động thực tiễn là vô cùng quan trọng để biến nhận thức thành hành động cụ thể. Các cuộc thi sáng tạo từ vật liệu tái chế, phong trào thu gom rác thải, hoạt động phân loại rác tại nguồn, hay các buổi workshop hướng dẫn làm đồ dùng tái chế sẽ giúp sinh viên trực tiếp tham gia và trải nghiệm. Khi được thực hành và thấy được hiệu quả từ những nỗ lực của mình, các bạn sẽ hình thành thói quen tốt một cách tự nhiên và bền vững hơn. Những hoạt động này không chỉ nâng cao ý thức mà còn tạo ra một sân chơi lành mạnh, khuyến khích sự sáng tạo và tinh thần trách nhiệm của sinh viên.

Thứ tư, vai trò của nhà trường là không thể phủ nhận. Đại học cần tiếp tục phát huy vai trò tiên phong trong việc xây dựng một "Campus xanh", không chỉ thông qua các chiến dịch truyền thông mà còn tích hợp vào chương trình giảng dạy, tạo môi trường thuận lợi để sinh viên thực hành lối sống bền vững. Việc đưa các nội dung về môi trường, phát triển bền vững vào các môn học, tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề với các chuyên gia, hoặc xây dựng các quy định nội bộ về giảm thiểu rác thải nhựa sẽ tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự thay đổi.

 

Lời kêu gọi: Chung tay vì một tương lai không rác thải nhựa

Vấn đề nhựa dùng một lần không phải là câu chuyện của riêng ai. Nó là trách nhiệm chung của tất cả chúng ta - từ những bạn trẻ đang ngồi trên giảng đường đến những người đi làm bận rộn. Mỗi hành động nhỏ, từ việc mang túi vải đi siêu thị đến việc chọn ly thủy tinh thay vì ly nhựa, đều là một bước tiến hướng tới một tương lai bền vững.

Hãy tưởng tượng một ngày, bạn bước vào quán cà phê và thấy mọi người đều mang theo bình nước cá nhân, túi vải, hay hộp cơm tái sử dụng. Đó không chỉ là một khung cảnh đẹp mà còn là minh chứng rằng chúng ta có thể thay đổi. Với tiềm năng và nhiệt huyết của mình, thế hệ trẻ hoàn toàn có thể dẫn đầu làn sóng này. Mỗi chiếc túi vải bạn mang theo, mỗi lần bạn từ chối nhựa, là một thông điệp mạnh mẽ: chúng ta quan tâm đến hành tinh này.

Hành trình giảm thiểu nhựa dùng một lần không hề dễ dàng, nhưng nó đáng giá. Hãy bắt đầu ngay hôm nay - từ những điều nhỏ nhất. Bạn có thể tự thử thách bản thân: tuần này mình sẽ giảm được bao nhiêu món đồ nhựa? Đó có thể là việc mang theo bình nước cá nhân khi đi học, hoặc đơn giản là từ chối một chiếc túi nilon khi mua sắm. Khi hàng trăm, hàng nghìn người cùng làm điều đó, chúng ta sẽ tạo nên một làn sóng thay đổi thực sự. Cùng nhau, chúng ta có thể biến thông điệp “Rethink & Be Green” thành hiện thực. Hãy hành động ngay, vì một hành tinh sạch hơn, một tương lai tốt đẹp hơn - và vì chính chúng ta.

 

Bài nghiên cứu đã gián tiếp đóng góp cho SDG 4, 12, 13, 14. Xem toàn bộ bài nghiên cứu “Nhận thức và hành vi sử dụng nhựa dùng một lần của sinh viên - Tác động của sản phẩm xanh” TẠI ĐÂY.

Tác giả: Nguyễn Ngọc Đan, Phùng Nguyên, Nguyễn Thị Phương Trang, Lê Thị Phương Hậu - Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí Minh.

Đây là bài viết nằm trong chuỗi bài Cộng đồng nghiên cứu xanh với thông điệp “Research Contribution for UEH Living Lab Green Campus”, UEH trân trọng kính mời cộng đồng cùng đón xem bản tin Cộng đồng nghiên cứu xanh tiếp theo.

*Nhằm tạo điều kiện tối đa để phát triển “Cộng đồng nhà nghiên cứu xanh UEH”, các thành viên trong cộng đồng sẽ được tham dự lớp phương pháp nghiên cứu khoa học liên quan đến chủ đề Living lab, Green Campus. Bên cạnh đó, khi sản phẩm đạt tiêu chuẩn, nhóm nghiên cứu sẽ nhận được Giấy chứng nhận của Ban Đề án Đại học bền vững UEH và kinh phí hỗ trợ đối với một đề tài đạt tiêu chuẩn.

 

Thông tin thêm:

SDG 4 – Giáo dục có chất lượng nhằm đảm bảo nền giáo dục toàn diện và cơ hội học tập suốt đời. Bài viết đóng góp trực tiếp bằng cách nhấn mạnh vai trò của giáo dục trong việc nâng cao nhận thức môi trường. Cụ thể, bài viết đề cập việc nâng cao nhận thức sinh viên về tác hại của nhựa dùng một lần và vai trò của nhà trường trong xây dựng "Campus xanh" thông qua truyền thông, tích hợp giảng dạy để sinh viên thực hành lối sống bền vững. Trang bị kiến thức và kỹ năng phát triển bền vững cho sinh viên là phần quan trọng của giáo dục chất lượng.

SDG 12 – Tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm hướng đến các mô hình bền vững, giảm áp lực lên tài nguyên và ô nhiễm. Đây là mục tiêu bài viết đóng góp mạnh mẽ nhất. Bài viết phân tích nhận thức và hành vi sử dụng nhựa dùng một lần của sinh viên, chỉ ra thách thức và đề xuất giải pháp cụ thể như hạn chế tối đa đồ nhựa dùng một lần, thu gom/phân loại rác, tái sử dụng chai lọ, và dùng hộp/bình cá nhân. Toàn bộ nội dung thúc đẩy thay đổi thói quen tiêu dùng, quản lý chất thải hiệu quả và sử dụng tài nguyên tối ưu.

SDG 13 – Ứng phó với biến đổi khí hậu kêu gọi hành động khẩn cấp chống lại biến đổi khí hậu. Bài viết đóng góp gián tiếp bằng cách nhấn mạnh "việc sản xuất và xử lý nhựa thải ra lượng lớn khí nhà kính". Khuyến khích giảm thiểu nhựa dùng một lần góp phần giảm nhu cầu sản xuất, từ đó giảm khí thải carbon. Nâng cao nhận thức và thúc đẩy hành động sống xanh cũng là phần quan trọng của tăng cường khả năng thích ứng và hành động vì khí hậu.

SDG 14 – Cuộc sống dưới nước tập trung bảo tồn và sử dụng bền vững đại dương, biển. Bài viết đóng góp trực tiếp bằng cách nhấn mạnh tác động nghiêm trọng của rác thải nhựa đến môi trường biển và sinh vật biển. Cụ thể, bài viết đề cập "hàng triệu tấn nhựa trôi ra đại dương, tạo thành những 'đảo rác' khổng lồ, đe dọa sinh vật biển" và "những con rùa biển bị mắc kẹt trong túi nhựa". Khuyến khích giảm thiểu nhựa dùng một lần trực tiếp giảm lượng chất thải nhựa đổ vào hệ sinh thái biển, qua đó bảo vệ sự sống và đa dạng sinh học dưới nước.

Tin, ảnh: Dự án UEH Green Campus, Đoàn Thanh niên - Hội sinh viên UEH, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều