[Research Contribution] Xu hướng “xanh hóa” và các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua xe máy điện của người dân tại Thành phố Hồ Chí Minh

Từ khóa: Ý định mua hàng, xanh hoá, xe máy điện, TP. Hồ Chí Minh.

Trong bối cảnh đô thị hóa diễn ra nhanh chóng, các vấn đề môi trường và sức khỏe cộng đồng đang trở thành thách thức nghiêm trọng, đặc biệt trong lĩnh vực giao thông cá nhân. Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu sinh viên Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH) đã thực hiện đề tài “Xu hướng “xanh hóa” và các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua xe máy điện của người dân tại Thành phố Hồ Chí Minh” nhằm phân tích các yếu tố tâm lý và xã hội ảnh hưởng đến ý định mua xe máy điện, là cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách và định hướng hành vi tiêu dùng theo hướng thân thiện với môi trường tại các đô thị lớn ở Việt Nam.

Thành phố Hồ Chí Minh hiện có hơn 8 triệu phương tiện lưu thông mỗi ngày, con số khổng lồ này không chỉ gây tắc nghẽn giao thông mà còn đẩy mức ô nhiễm không khí lên báo động đỏ. Do mức độ khí thải quá cao, ô nhiễm không khí đã gây hại đáng kể đến sức khỏe của hàng triệu người dân tại Thành phố Hồ Chí Minh, khiến hơn 90% trẻ em dưới 5 tuổi mắc các bệnh về đường hô hấp (Ho. et al, 2010). Theo tổ chức công nghệ IQAir, đến cuối năm 2021, nồng độ bụi mịn PM2.5 tại Việt Nam cao gấp 4,9 lần mức khuyến cáo của WHO. Cùng với đó, nhu cầu tiêu thụ xăng dầu tăng cao đang khiến nguồn năng lượng dự trữ quốc gia đứng trước nguy cơ thiếu hụt nghiêm trọng. Cụ thể, lượng tiêu thụ dầu mỏ của Việt Nam đã tăng gấp bảy lần trong giai đoạn từ 1990 đến 2016, trong khi nguồn cung xăng dầu toàn cầu có giới hạn và không thể đảm bảo ổn định lâu dài cho nhu cầu dân số ngày càng tăng. 

Trong bối cảnh đó, xe máy điện dần trở thành một lựa chọn đáp ứng cả hai tiêu chí tiết kiệm năng lượng và thân thiện với môi trường. Sử dụng xe điện góp phần cải thiện trực tiếp chất lượng không khí đô thị, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và xây dựng một tương lai phát triển bền vững. Chính phủ đã và đang đưa ra nhiều chính sách ưu đãi để khuyến khích người tiêu dùng chuyển từ xe xăng truyền thống sang xe điện, đặc biệt là giới trẻ. Đối với thế hệ sinh viên dẫn dắt xu hướng tiêu dùng tương lai, việc lựa chọn xe điện không chỉ là hành động vì môi trường mà còn thể hiện tư duy kinh tế hiện đại và có trách nhiệm.

Những nhân tố tác động đến ý định mua xe máy điện

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng và nhận thức của cộng đồng về bảo vệ môi trường ngày càng được nâng cao, ý định mua xe máy điện phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Cụ thể, nhận thức kiểm soát hành vi phản ánh mức độ tự tin của người tiêu dùng về khả năng tiếp cận nguồn lực và điều kiện cần thiết để sở hữu và sử dụng xe máy điện. Chuẩn mực chủ quan thể hiện áp lực xã hội và sự kỳ vọng từ những người quan trọng xung quanh, từ đó ảnh hưởng đến quyết định mua xe điện nhằm góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó, thái độ của người tiêu dùng đối với việc sử dụng xe máy điện, thể hiện qua quan điểm, niềm tin và đánh giá về lợi ích môi trường, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành ý định hành vi.

Ngoài ra, rủi ro cảm nhận liên quan đến những lo ngại về tính an toàn, độ bền, khả năng vận hành hay các chi phí phát sinh cũng là yếu tố có thể kìm hãm ý định mua xe điện. Trái lại, chất lượng cảm nhận, được thể hiện qua các khía cạnh như độ tin cậy, thiết kế thẩm mỹ và tính năng sản phẩm, có thể thúc đẩy mức độ sẵn sàng chấp nhận công nghệ mới của người tiêu dùng. Cuối cùng, mối quan tâm về môi trường chính là động lực quan trọng thúc đẩy người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn sản phẩm xanh nhằm giảm thiểu phát thải và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Bức tranh tâm lý - hành vi phía sau lựa chọn xe máy điện

Tâm lý – xã hội đang trở thành “làn gió dẫn đường” quan trọng trong hành trình hình thành ý định mua xe máy điện của người tiêu dùng Việt Nam. Trong đó, chuẩn mực chủ quan không chỉ tác động tích cực đến ý định mua, mà còn góp phần nuôi dưỡng thái độ thiện cảm với hành vi tiêu dùng xanh. Khi xã hội ngày càng đề cao lối sống bền vững và trách nhiệm môi trường, người tiêu dùng dễ bị cuốn vào “dòng chảy chung” – họ muốn hòa nhịp với những lựa chọn đang được cộng đồng tôn trọng và khuyến khích.

Bên cạnh đó, nhận thức kiểm soát hành vi cũng giúp hình thành thái độ tích cực hơn. Và một lần nữa, thái độ tiếp tục chứng minh vai trò là yếu tố có sức nặng nhất trong việc dự báo ý định sở hữu xe máy điện. Khi người dùng nhìn thấy những giá trị mà phương tiện này mang lại – từ lợi ích môi trường, chi phí vận hành, đến hình ảnh cá nhân hiện đại – “ngọn lửa” ý định mua càng trở nên mạnh mẽ. Điều này hoàn toàn phù hợp với các lý thuyết hành vi kinh điển, vốn xem thái độ như “kim chỉ nam” dẫn dắt hành động tương lai.

Ở chiều ngược lại, trải nghiệm không như kỳ vọng lại kéo quá trình ra quyết định chậm lại, thậm chí khiến người tiêu dùng “chùn bước”. Rủi ro cảm nhận – nỗi lo về sự bất tiện, độ bền hay chi phí ẩn – là lớp mây mỏng phủ lên bức tranh hành vi. Trong khi đó, chất lượng cảm nhận vẫn chưa đủ nổi bật do thị trường còn mới, thông tin hạn chế và trải nghiệm thực tế chưa nhiều.

Dù vậy, một dòng chảy đáng chú ý lại nổi lên mạnh mẽ: mối quan tâm về môi trường. Đây là động lực âm thầm nhưng bền bỉ, đưa người tiêu dùng đến gần hơn với lựa chọn xanh, phản ánh sự trưởng thành trong ý thức tiêu dùng bền vững.

Nhìn tổng thể, người tiêu dùng TP.HCM đang mở lòng hơn với xe máy điện. Họ bị tác động bởi người thân, bởi những giá trị môi trường và bởi chính thái độ tích cực mà họ tự hình thành. Nhưng rào cản vẫn còn: rủi ro cảm nhận, quán tính dùng xe xăng lâu năm, cùng một thị trường còn non trẻ chưa tạo dựng đủ niềm tin.

Mở đường cho tương lai xanh: Gợi ý chính sách thúc đẩy xe máy điện

Dù giao thông là nguồn phát thải lớn, nhận thức của người dân về lợi ích của xe điện vẫn còn hạn chế, khiến việc chuyển đổi hành vi tiêu dùng xanh gặp nhiều trở ngại. Để tạo cú huých mạnh mẽ, cần một hệ sinh thái giải pháp đồng bộ.

*Tăng cường truyền thông và giáo dục thị trường
Doanh nghiệp và cơ quan quản lý cần phối hợp triển khai các chiến dịch truyền thông sáng tạo – từ video ngắn, TVC đến nền tảng số – nhấn mạnh lợi ích của xe máy điện đối với sức khỏe cộng đồng, chất lượng môi trường và sự phát triển kinh tế. Thay vì chỉ quảng bá sản phẩm, các chiến dịch cần giáo dục thị trường, tạo nhận thức đúng và kích hoạt chuẩn mực xã hội tích cực.
Việc xây dựng kế hoạch truyền thông phải dựa trên nghiên cứu hành vi, bao gồm việc lắng nghe ý kiến người tiêu dùng, phân tích thói quen mua sắm và mức độ sẵn sàng chuyển đổi.

*Nâng cấp sản phẩm và hạ tầng – xóa bỏ rào cản tâm lý
Để giảm rủi ro cảm nhận, các doanh nghiệp cần:

• Cải thiện phạm vi hoạt động của xe

• Nghiên cứu công nghệ pin mới: sạc nhanh, bền hơn, tuổi thọ dài hơn

• Mở rộng mạng lưới trạm sạc, giảm lo lắng khi sử dụng

• Khi những yếu tố này được giải quyết, niềm tin vào xe máy điện sẽ được củng cố đáng kể.

*Tạo trải nghiệm thực tế – chìa khóa thay đổi thái độ
Không có chiến lược nào hiệu quả bằng việc để người tiêu dùng tự mình trải nghiệm. Các doanh nghiệp nên tổ chức sự kiện lái thử, ngày hội công nghệ, hay chuỗi workshop về phương tiện xanh. Trải nghiệm tích cực chính là lực đẩy mạnh nhất để thay đổi thái độ và rút ngắn khoảng cách từ “cân nhắc” đến “quyết định mua”.

Bài nghiên cứu đã gián tiếp đóng góp cho SDG 7, 11, 13. Xem toàn bộ Bài nghiên cứu “Xu hướng “xanh hóa” và các yếu tố ảnh hưởng đến ý định mua xe máy điện của người dân tại Thành phố Hồ Chí Minh” TẠI ĐÂY.

Nhóm tác giả: Nguyễn Ngọc Vân Anh, Trần Thiên Hương, Hà Thị Kiều Trinh, Nguyễn Trần Thanh Trúc - Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh. 

Đây là bài viết nằm trong chuỗi bài Cộng đồng nghiên cứu xanh với thông điệp “Research Contribution for UEH Living Lab Green Campus”, UEH trân trọng kính mời cộng đồng cùng đón xem bản tin Cộng đồng nghiên cứu xanh tiếp theo.

*Nhằm tạo điều kiện tối đa để phát triển “Cộng đồng nhà nghiên cứu xanh UEH”, các thành viên trong cộng đồng sẽ được tham dự lớp phương pháp nghiên cứu khoa học liên quan đến chủ đề Living lab, Green Campus. Bên cạnh đó, khi sản phẩm đạt tiêu chuẩn, nhóm nghiên cứu sẽ nhận được Giấy chứng nhận của Ban Đề án Đại học bền vững UEH và kinh phí hỗ trợ đối với một đề tài đạt tiêu chuẩn.

Thông tin thêm:

SDG 7 – Năng lượng sạch và bền vững nhấn mạnh việc bảo đảm mọi người đều có thể tiếp cận nguồn năng lượng đáng tin cậy, hiện đại, với chi phí hợp lý và thân thiện với môi trường. Không chỉ dừng lại ở việc mở rộng hệ thống điện, mục tiêu này còn thúc đẩy sử dụng năng lượng tái tạo, nâng cao hiệu quả năng lượng và giảm thiểu tác động tiêu cực của việc khai thác năng lượng truyền thống lên môi trường.

SDG 11 – Thành phố và Cộng đồng bền vững nhằm mục tiêu xây dựng các khu đô thị và cộng đồng có khả năng chống chịu, an toàn, và phát triển bền vững, thông qua việc cải thiện chất lượng môi trường sống, quản lý rác thải hiệu quả và đảm bảo tiếp cận các dịch vụ cơ bản cho mọi người dân. Một thành phố bền vững không chỉ quan tâm đến cơ sở hạ tầng vật chất mà còn bao gồm cả nhận thức và hành vi của cư dân trong việc bảo vệ môi trường sống chung.

SDG 13 – Ứng phó với biến đổi khí hậu kêu gọi hành động khẩn cấp để chống lại biến đổi khí hậu và những tác động tiêu cực của nó, thông qua việc giảm phát thải khí nhà kính, nâng cao khả năng thích ứng và tăng cường nhận thức cộng đồng. Mục tiêu này không chỉ bao gồm các chính sách cấp quốc gia mà còn đòi hỏi sự thay đổi từ hành vi cá nhân và cộng đồng trong đời sống hàng ngày, đặc biệt là ở những lĩnh vực có liên quan trực tiếp đến phát sinh và xử lý chất thải.

Tin, ảnh: Dự án UEH Green Campus, Đoàn Thanh niên - Hội sinh viên UEH, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Tâm Đan