[Podcast] Các nhân tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng ống hút kim loại không gỉ thay cho ống hút nhựa truyền thống của người tiêu dùng Việt

Từ khóa: Ống hút kim loại không gỉ; Ống hút nhựa; Tiêu dùng xanh; Tiêu dùng bền vững; Sản phẩm xanh; Bảo vệ môi trường

Bạn đã dùng bao nhiêu chiếc ống hút nhựa trong tháng này? Và bao nhiêu lần trong số đó bạn từng cân nhắc thay thế bằng một chiếc ống hút kim loại? Với nhiều người, ống hút kim loại không phải là một lựa chọn thường trực - thậm chí, họ chỉ tình cờ sở hữu nó khi mua ly giữ nhiệt kèm theo. Việc chủ động tìm hiểu và sử dụng sản phẩm này gần như chưa thành thói quen, dù lợi ích môi trường là điều không cần bàn cãi. Vậy điều gì khiến người tiêu dùng Việt vẫn chưa sẵn sàng “chuyển đổi”? Cùng khám phá các yếu tố tác động đến ý định sử dụng ống hút kim loại không gỉ thay cho ống hút nhựa truyền thống của người tiêu dùng Việt qua bài nghiên cứu của nhóm nghiên cứu sinh viên Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh (UEH).

Tình trạng ô nhiễm rác thải nhựa đang trở thành vấn đề nhức nhối toàn cầu, đặc biệt tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh – nơi tập trung đông dân cư, hoạt động sinh hoạt và tiêu dùng diễn ra sôi nổi mỗi ngày. Trong đó, ống hút nhựa là vật dụng phổ biến nhưng khó tái chế và thường bị vứt bỏ sau một lần sử dụng, góp phần đáng kể vào khối lượng rác thải nhựa đô thị. Trước bối cảnh đó, việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng ống hút kim loại không gỉ – một giải pháp thay thế thân thiện hơn với môi trường – trở nên cần thiết để góp phần thay đổi hành vi tiêu dùng và thúc đẩy phát triển bền vững tại Thành phố Hồ Chí Minh.

Nền tảng nghiên cứu

Để hiểu rõ hơn về hành vi của người tiêu dùng khi lựa chọn ống hút kim loại không gỉ – một sản phẩm xanh thay thế cho ống hút nhựa dùng một lần – nhóm nghiên cứu sinh viên UEH đã dựa trên Lý thuyết hành vi dự định (TPB) do Ajzen phát triển vào năm 1991. Lý thuyết này giúp giải thích lý do tại sao con người lại hành động theo một cách nhất định, dựa trên ba yếu tố chính: thái độ của họ với hành vi đó, áp lực xã hội mà họ cảm nhận được (còn gọi là chuẩn mực chủ quan), và mức độ họ tin rằng mình có khả năng thực hiện hành vi đó (nhận thức kiểm soát hành vi). 

Tuy nhiên, hành vi tiêu dùng xanh ngày nay đang chịu tác động từ nhiều yếu tố tâm lý và xã hội phức tạp hơn. Vì vậy, nhóm tác giả đã mở rộng mô hình TPB bằng cách bổ sung hai yếu tố mới: mối quan tâm về môi trường và niềm tin đạo đức cá nhân. Những yếu tố này đã được nhiều nghiên cứu trước đó chứng minh là có liên quan đến hành vi tiêu dùng bền vững. 

Từ nền tảng này, nhóm nghiên cứu đề xuất một mô hình với tổng cộng năm yếu tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng ống hút kim loại không gỉ, trong đó ba yếu tố thuộc lý thuyết TPB và hai yếu tố bổ sung. Mối quan tâm về môi trường và niềm tin đạo đức không chỉ tác động trực tiếp đến ý định, mà còn gián tiếp thông qua thái độ, chuẩn mực xã hội và nhận thức kiểm soát hành vi. Đây là một cách tiếp cận toàn diện và thực tế hơn, nhất là trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng có ý thức nhưng vẫn bị ảnh hưởng bởi thói quen, chi phí, và nhận thức cá nhân.

Định nghĩa khái niệm

*Thân thiện với môi trường, an toàn cho sức khỏe và góp phần vào sự phát triển bền vững

Sản phẩm xanh là những sản phẩm được thiết kế nhằm giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người. Theo Sheth và cộng sự (1993), đây là những sản phẩm không gây ô nhiễm cho đất, nước, hay không làm cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, có thể được tái chế và bảo tồn. Định nghĩa này được mở rộng bởi Mostafa (2007) khi cho rằng sản phẩm xanh còn bao gồm các mặt hàng tiết kiệm năng lượng, không ảnh hưởng xấu đến tầng ozone, và không chứa chất độc hại khó phân hủy. Ngoài ra, sản phẩm xanh có thể là các sản phẩm từ nguyên liệu tự nhiên hoặc được kiểm chứng không thử nghiệm trên động vật. Nimse và cộng sự (2007) thì nhấn mạnh rằng, những sản phẩm sử dụng nguyên liệu tái chế, giảm thiểu rác thải, tiết kiệm năng lượng và hạn chế độc hại cũng được xếp vào nhóm sản phẩm xanh. Nói một cách dễ hiểu, một sản phẩm được gọi là “xanh” khi nó thân thiện với môi trường, an toàn cho sức khỏe và góp phần vào sự phát triển bền vững.

*Khó tái chế, phân hủy và gây hại lớn đến hệ sinh thái, nhưng hàng tỷ ống hút vẫn bị thải ra tự nhiên hàng năm

Ống hút nhựa truyền thống là vật dụng quen thuộc, mang lại nhiều tiện ích trong đời sống hằng ngày như giúp người dùng dễ dàng uống nước mà không tiếp xúc trực tiếp với ly hoặc cốc, đảm bảo vệ sinh và tránh lây nhiễm – nhất là trong các không gian như quán cà phê, nhà hàng hay cửa hàng tiện lợi. Tuy nhiên, theo phân tích trong tài liệu, ống hút nhựa truyền thống cũng gây ra nhiều tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người. 

Trước hết, ống hút nhựa gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Mỗi năm, hàng tỷ ống hút nhựa bị thải ra tự nhiên mà không được tái chế hoặc phân hủy, gây hại lớn đến hệ sinh thái. Thống kê từ Liên Hợp Quốc cho thấy có hơn 8 triệu tấn nhựa đổ ra đại dương mỗi năm, trong đó có một số lượng đáng kể là ống hút nhựa. National Geographic (Mỹ) cũng cho biết riêng người Mỹ đã tiêu thụ tới 500 triệu ống hút mỗi ngày. Bên cạnh đó, ống hút nhựa còn đe dọa đến động vật biển và hệ sinh thái, khi chúng bị các loài cá, chim, rùa nhầm lẫn là thức ăn và nuốt phải. Nhiều loài phải chịu tổn thương nghiêm trọng hoặc tử vong vì các mảnh nhựa nhỏ mắc kẹt trong cơ thể. Chưa hết, ống hút nhựa còn ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Chúng có thể chứa các hợp chất hóa học độc hại như bisphenol A (BPA) và phthalates – những chất có thể giải phóng khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc ánh nắng, từ đó tác động tiêu cực đến sức khỏe như rối loạn nội tiết, ảnh hưởng tiêu hóa hoặc tăng nguy cơ mắc một số bệnh mãn tính. Cuối cùng là tình trạng lãng phí tài nguyên và không thể tái chế. Do kích thước nhỏ và vật liệu khó phân hủy, phần lớn ống hút nhựa bị vứt bỏ sau một lần sử dụng, tạo ra lượng rác thải tồn tại hàng trăm năm trong môi trường mà không có khả năng tái chế.

*Lựa chọn thay thế bền vững cho ống hút nhựa dùng một lần, góp phần giảm thiểu lượng rác thải khó phân hủy ra môi trường

Sau khi đã nói về những tác động tiêu cực của ống hút nhựa, giờ là lúc chúng ta chuyển hướng sang một giải pháp thân thiện hơn với môi trường – đó chính là ống hút kim loại không gỉ. Theo nhóm nghiên cứu, ống hút kim loại không gỉ được xem là một trong những lựa chọn thay thế bền vững cho ống hút nhựa dùng một lần, góp phần giảm thiểu lượng rác thải khó phân hủy ra môi trường. Đây là loại ống hút có thể tái sử dụng nhiều lần, nhờ được làm từ chất liệu thép không gỉ – loại vật liệu có độ bền cao, không bị ăn mòn hay biến dạng khi tiếp xúc với nhiệt độ cao hoặc thấp. Nhờ đó, người dùng có thể sử dụng cho nhiều loại thức uống khác nhau, từ trà sữa, cà phê đến nước ép, sinh tố…

Ống hút kim loại không chỉ bền mà còn dễ vệ sinh – đây là yếu tố rất quan trọng khi chuyển từ thói quen dùng một lần sang tái sử dụng. Chỉ cần một chiếc cọ chuyên dụng nhỏ đi kèm, người dùng có thể làm sạch ống hút dễ dàng sau mỗi lần dùng. Với việc tái sử dụng được nhiều lần, nhóm nghiên cứu cho rằng dù chi phí ban đầu của loại ống hút này có thể cao hơn (dao động từ 25.000 đến 40.000 đồng một chiếc), nhưng về lâu dài lại là một khoản đầu tư hợp lý và tiết kiệm hơn so với việc liên tục mua ống hút nhựa mới. Một điểm đáng chú ý khác là sự đa dạng về kiểu dáng và kích thước của ống hút kim loại – giúp nó dễ dàng thích ứng với nhiều tình huống sử dụng khác nhau. Có loại nhỏ cho cà phê, có loại to hơn cho trà sữa trân châu, thậm chí có bộ ống hút đi kèm túi vải đựng gọn gàng để người dùng có thể mang theo bên mình mọi lúc mọi nơi. Điều này giúp thói quen sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường trở nên thực tế và tiện lợi hơn bao giờ hết.

Từ những lý do trên, nhóm nghiên cứu cho rằng việc chuyển sang sử dụng ống hút kim loại không gỉ không chỉ là một hành động bảo vệ môi trường, mà còn là cách để xây dựng thói quen tiêu dùng có trách nhiệm – bắt đầu từ một thay đổi rất nhỏ, nhưng có thể tạo ra ảnh hưởng lớn nếu được lan tỏa rộng rãi trong cộng đồng.

Kết quả nghiên cứu

Với mục tiêu đầu tiên - Nghiên cứu khả năng vận dụng mô hình TPB trong đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến Ý định mua ống hút kim loại không gỉ trong phạm vi TPHCM, nhóm nghiên cứu đã chỉ ra rằng: 70% Ý định mua ống hút kim loại không gỉ được giải thích bởi mô hình TPB, 30% còn lại ảnh hưởng của các yếu tố khác. Từ đó có thể thấy, tuy là một sản phẩm xanh, ống hút kim loại không gỉ vẫn chưa thật sự phổ biến và được tuyên truyền mạnh mẽ đến người tiêu dùng, một phần là do thói quen sử dụng ống hút nhựa đã quá tiện lợi và quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày.

Với mục tiêu thứ hai - Đánh giá mức độ tác động, mối liên kết của các yếu tố đến Ý định mua ống hút kim loại không gỉ trên thị trường TPHCM, nhóm đã rút ra: Ý định mua sản phẩm ống hút kim loại không gỉ chịu tác động của 3 nhân tố “Thái độ đối với việc sử dụng, Chuẩn mực chủ quan, Nhận thức kiểm soát hành vi” và 3 nhân tố này tiếp tục chịu ảnh hưởng của “Niềm tin đạo đức, Mối quan tâm đến môi trường”. Cụ thể hơn, với Niềm tin đạo đức ảnh hưởng mạnh nhất đến Chuẩn mực chủ quan và Nhận thức kiểm soát hành vi ảnh hưởng yếu nhất đến Ý định sử dụng ống hút kim loại không gỉ. Đây là kết quả đúc kết được từ quá trình nghiên cứu của nhóm và được khẳng định bởi các công trình nghiên cứu trước đây có kết quả chứng minh tương đồng: Chuẩn mực chủ quan đóng vai trò quan trọng trong phần lớn các mô hình mô tả ý định của người tiêu dùng, là yếu tố được cho có tác động mạnh mẽ, tích cực đến việc dự đoán hành vi tiêu dùng thực tế.

Kết quả nghiên cứu trên góp phần giúp doanh nghiệp hiểu rõ một phần về vai trò của các nhân tố tác động đến ý định mua sắm sản phẩm xanh, từ đó củng cố nền tảng cho những hoạch định về chương trình định vị, quảng bá thương hiệu trên thị trường để hiệu quả hơn, hướng đến mục tiêu tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Hàm ý chính sách

Kết quả nghiên cứu trong phạm vi TP.HCM là cơ sở đưa ra các hàm ý chính sách cải thiện môi trường, thúc đẩy phong trào mua sắm sản phẩm xanh, cụ thể là ống hút kim loại không gỉ, trên thị trường Việt Nam hiện nay. Chủ đề nghiên cứu cũng khuyến khích các doanh nghiệp chú trọng đến các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tiêu dùng. Cụ thể:

• Tác động đến thái độ người tiêu dùng là nhân tố quan trọng đầu tiên và cần thực hiện thông qua các chiến dịch quảng bá nhấn mạnh vào tính an toàn, chất lượng và sự khác biệt khi sử dụng ống hút kim loại với ống hút nhựa. Đề xuất này sẽ kích thích sự hứng thú và thay đổi tích cực trong nhận thức, dẫn đến ý định mua sản phẩm của khách hàng Việt. 

• Chuẩn mực chủ quan cũng đóng một vai trò không nhỏ, bởi quyết định mua sắm thường chịu ảnh hưởng từ ý kiến xung quanh (người thân, bạn bè, các hình mẫu xã hội). Vì vậy, nhóm nghiên cứu khuyến khích các doanh nghiệp nên tận dụng mạng xã hội, mở rộng kênh phân phối và hợp tác với người có sức ảnh hưởng, người tiêu dùng chủ chốt, người nổi tiếng để gia tăng nhận diện thương hiệu sản phẩm xanh của mình, phát triển và duy trì ổn định xu hướng tiêu dùng của giới trẻ.

• Thứ ba là nhân tố nhận thức kiểm soát hành vi, liên quan trực tiếp đến mức độ dễ dàng hay khó khăn khi tiếp cận và sử dụng sản phẩm xanh. Ở phần này, doanh nghiệp có thể cân nhắc mở rộng điểm bán ở khu vực đông dân cư, khuyến khích sử dụng tại các cửa hàng ăn uống với các chương trình khuyến mãi có chiến lược dài hạn, hướng đến xây dựng thói quen tiêu dùng xanh bền vững. 

• Đồng thời, doanh nghiệp cần thực hiện củng cố mối quan tâm về môi trường của người tiêu dùng bằng các chiến dịch tuyên truyền, hợp tác cùng thương hiệu lớn và xây dựng hệ thống đo lường hiệu quả, yêu cầu việc sử dụng ống hút kim loại không gỉ là cần thiết để lan tỏa nhận thức bảo vệ môi trường. 

• Và cuối cùng là cần không ngừng củng cố nhân tố niềm tin bằng sự minh bạch trong thông tin sản phẩm, chứng nhận an toàn, hợp tác với tổ chức uy tín và công bố đánh giá từ người dùng.

Một doanh nghiệp xanh chú trọng đầu tư và triển khai bài bản các yếu tố trên sẽ góp phần hình thành hành vi tiêu dùng bền vững, thúc đẩy mạnh mẽ việc sử dụng sản phẩm xanh nói chung, và ống hút kim loại không gỉ nói riêng trong cộng đồng.

Bài nghiên cứu đã gián tiếp đóng góp cho SDG 11 - Thành phố và Cộng đồng Bền vững, SDG 12 - Tiêu dùng và Sản xuất có trách nhiệm và SDG13 - Ứng phó với biến đổi khí hậu. Xem toàn bộ bài nghiên cứu Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến ý định sử dụng ống hút kim loại không gỉ thay cho ống hút nhựa truyền thống của người tiêu dùng Việt TẠI ĐÂY

Nhóm tác giả: Nguyễn Thị Thuỳ Linh, Nguyễn Thị Hà Giang, Huỳnh Ngọc Kiều Giang - Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh

Đây là bài viết nằm trong chuỗi bài Cộng đồng nghiên cứu xanh với thông điệp “Research Contribution for UEH Living Lab Green Campus”, UEH trân trọng kính mời cộng đồng cùng đón xem bản tin Cộng đồng nghiên cứu xanh tiếp theo.

*Nhằm tạo điều kiện tối đa để phát triển “Cộng đồng nhà nghiên cứu xanh UEH”, các thành viên trong cộng đồng sẽ được tham dự lớp phương pháp nghiên cứu khoa học liên quan đến chủ đề Living lab, Green Campus. Bên cạnh đó, khi sản phẩm đạt tiêu chuẩn, nhóm nghiên cứu sẽ nhận được Giấy chứng nhận của Ban Đề án Đại học bền vững UEH và kinh phí hỗ trợ đối với một đề tài đạt tiêu chuẩn.

Thông tin thêm:

SDG 11 – Thành phố và Cộng đồng bền vững nhằm mục tiêu xây dựng các khu đô thị và cộng đồng có khả năng chống chịu, an toàn, và phát triển bền vững, thông qua việc cải thiện chất lượng môi trường sống, quản lý rác thải hiệu quả và đảm bảo tiếp cận các dịch vụ cơ bản cho mọi người dân. Một thành phố bền vững không chỉ quan tâm đến cơ sở hạ tầng vật chất mà còn bao gồm cả nhận thức và hành vi của cư dân trong việc bảo vệ môi trường sống chung.

SDG 12 – Tiêu dùng và sản xuất có trách nhiệm tập trung vào việc bảo đảm các mô hình sản xuất và tiêu dùng bền vững, từ đó giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên, giảm thiểu chất thải và ô nhiễm môi trường. Mục tiêu này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc quản lý chất thải hiệu quả, sử dụng tài nguyên một cách tối ưu, và thúc đẩy sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng của cá nhân và cộng đồng, đặc biệt là thông qua giáo dục và nhận thức.

SDG 13 – Ứng phó với biến đổi khí hậu kêu gọi hành động khẩn cấp để chống lại biến đổi khí hậu và những tác động tiêu cực của nó, thông qua việc giảm phát thải khí nhà kính, nâng cao khả năng thích ứng và tăng cường nhận thức cộng đồng. Mục tiêu này không chỉ bao gồm các chính sách cấp quốc gia mà còn đòi hỏi sự thay đổi từ hành vi cá nhân và cộng đồng trong đời sống hàng ngày, đặc biệt là ở những lĩnh vực có liên quan trực tiếp đến phát sinh và xử lý chất thải.

Tin, ảnh: Dự án UEH Green Campus, Ban Truyền thông và Phát triển đối tác UEH

Giọng đọc: Thanh Kiều